Αρχαιότητα
Το Βασίλειο της Αρμενίας στη μέγιστη ακμή του κατά τη βασιλεία του Τιγράνη του Μέγα.
Οι Αρμένιοι κατάγονται από τους αρχαίους Χουρρίτες οι οποίοι από την 3η χιλιετία π.Χ. δημιούργησαν αξιόλογους πολιτισμούς στα υψίπεδα που περιβάλλουν το Αραράτ, πάνω στο οποίο, σύμφωνα με την ιουδαϊκή και χριστιανική πίστη, προσάραξε η κιβωτός του Νώε μετά τον κατακλυσμό (Γένεση 8:4). Το πρώτο γνωστό βασίλειο των Χουρριτών βρισκόταν την 3η χιλιετία π.Χ. στην πόλη Ουρκές (σημερινή Τέλλ Μοζάν), σύμμαχοι των Ακκάδων, καταλύθηκαν από τους Αμορραίους της Μαρί τον 18ο αιώνα π.Χ. Ακολούθησε το βασίλειο των Γιαμχάντ στην βόρεια Συρία, καταλύθηκε από τους Χετταίους στην διάρκεια της εκστρατείας του βασιλιά Μουρσίλις Α΄ εναντίον της Βαβυλώνας. Η κοσμοκρατορία των Μιτάννι κράτησε περίπου δύο αιώνες (15ος – 14ος αιώνας π.Χ.), κατέλαβαν και την Ασσυρία ως την εποχή που ο Χετταίος βασιλιάς Σουπιλουλιούμας Α΄ τους έκανε υποτελείς τους. Στην συνέχεια κυριάρχησαν στην περιοχή τα βασίλεια των Χαγιάζα-Άσι (1500-1200 π.Χ.), οι Ναϊρί (1200 – 1000 π.Χ.) και οι Ουραρτού (1000 – 600 π.Χ.) Καθένας από αυτούς τους λαούς και τα βασίλεια συντέλεσαν στην εθνογένεση του αρμενικού λαού.[9][10][11][12] Το Γιερεβάν, πρωτεύουσα της σύγχρονης Αρμενίας, ιδρύθηκε το 782 π.Χ. από τον βασιλιά των Ουραρτού Αργκίσθι Α΄.
Γύρω στο 600 π.Χ. ιδρύθηκε το Βασίλειο της Αρμενίας από τη Δυναστεία των Οροντιδών. Το βασίλειο έφτασε στην ακμή του κατά το 95-66 π.Χ., την εποχή του Τιγράνη του Μέγα, και ήταν ένα από τα πιο ισχυρά βασίλεια της περιοχής. Το βασίλειο της Αρμενίας υπήρξε άλλοτε ανεξάρτητο και άλλοτε προτεκτοράτο ισχυρότερων αυτοκρατοριών. Η στρατηγική θέση της Αρμενίας, μεταξύ δυο ηπείρων, προκάλεσε την εισβολή πολλών λαών ανά τους αιώνες, όπως οι Ασσύριοι, οι Έλληνες, οι Ρωμαίοι, οι Βυζαντινοί, οι Άραβες, οι Μογγόλοι, οι Πέρσες, οι Οθωμανοί και οι Ρώσοι.
Στις αρχές του 4ου αιώνα η Αρμενία έγινε το πρώτο κράτος στην ιστορία που υιοθέτησε το Χριστιανισμό ως επίσημη θρησκεία,[13][14] ενώ χριστιανικές κοινότητες είχαν κάνει την εμφάνισή τους ήδη από το 40 μ.Χ. Υπήρχαν επίσης και παγανιστικές κοινότητες, όμως προσηλυτίστηκαν στο χριστιανισμό από τους πολυάριθμους ιεραπόστολους που έδρασαν στην Αρμενία. Ο Τιριδάτης Γ΄ έγινε ο πρώτος μονάρχης που εκχριστιάνισε επίσημα τους υπηκόους του, δέκα χρόνια πριν την παύση των διώξεων από το Γαλέριο και τριάντα χρόνια πριν βαπτιστεί ο Μέγας Κωνσταντίνος.
Μετά την κατάρρευση του Βασιλείου της Αρμενίας στα 428, το μεγαλύτερο μέρος του ενσωματώθηκε στην Περσική Αυτοκρατορία των Σασσανιδών. Μετά την αρμενική εξέγερση που κορυφώθηκε στη Μάχη του Βαρτανάντζ το 451, οι Χριστιανοί Αρμένιοι διατήρησαν τη θρησκευτική τους ελευθερία, ενώ στην περιοχή παραχωρήθηκε καθεστώς αυτονομίας. Το δυτικό τμήμα του βασιλείου της Αρμενίας ενσωματώθηκε στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και οργανώθηκε σε τέσσερα θέματα από τον Ιουστινιανό, οι Αρμένιοι στο τμήμα αυτό έγιναν Βυζαντινοί πολίτες. Οι Αρμένιοι ήταν μεγάλοι στρατιωτικοί ηγέτες και σκληροί μαχητές γι’αυτό διέπρεψαν τον επόμενο αιώνα στο Βυζάντιο αναδεικνύοντας ισχυρούς στρατηγούς και αυτοκράτορες όπως ο Ηράκλειος γιος ενός επίσης σπουδαίου Αρμένιου στρατηγού του Ηρακλείου έξαρχου της Καρχηδόνας. Ο Αρμένιος ιστορικός Σεβεός που έζησε τον 7ο αιώνα μ.Χ. περιγράφει αναλυτικά τα γεγονότα της εποχής του ως την κατάκτηση της χώρας του από τους Άραβες το 661.
Μεσαίωνας
Η Αρμενία των Βαγρατιδών κατά το έτος 1000
Χάρτης του Αρμενικού Βασιλείου της Κιλικίας, 1199-1375
Μετά την κατάκτησή της από τους Άραβες η Αρμενία έγινε το Εμιράτο της Αρμενίας, μια αυτόνομη περιοχή μέσα στην Αραβική αυτοκρατορία, παίρνοντας πίσω και τα εδάφη που είχαν πριν αποτελέσει τμήμα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Το Εμιράτο κυβερνούνταν από τον Πρίγκιπα της Αρμενίας, που αναγνωριζόταν από τον Χαλίφη και τον Βυζαντινό Αυτοκράτορα. Ήταν τμήμα της διοικητικής υποδιαίρεσης Αμρινίγια που δημιουργήθηκε από τους Άραβες, που περιελάμβανε και τμήματα της Γεωργίας και της Αλβανίας του Καυκάσου, και είχε ως πρωτεύουσα την αρμενική πόλη Ντβιν. Το πριγκιπάτο διατηρήθηκε μέχρι το 884, όταν και απέκτησε και πάλι την ανεξαρτησία του από την αποδυναμωμένη πλέον Αραβική Αυτοκρατορία.
Το νέο βασίλειο κυβερνήθηκε από την Δυναστεία των Βαγρατιδών, και κράτησε έως το 1045. Με το πέρασμα του χρόνου, πολλά τμήματα της Βαγρατιδικής Αρμενίας διαχωρίστηκαν ως ανεξάρτητα βασίλεια και πριγκιπάτα, όπως το βασίλειο του Βασπουραχάν που κυβερνούνταν από τον Οίκο των Αρτσρούνι, που ωστόσο αναγνώριζαν την εξουσία των Βαγρατιδών βασιλέων.
Το 1045, η Βυζαντινή Αυτοκρατορία κατέκτησε τη Βαγραδιτική Αρμενία και σύντομα και τα υπόλοιπα αρμενικά κράτη. Η κατοχή από τους Βυζαντινούς ήταν σύντομη, καθώς το 1071 οι Σελτζούκοι Τούρκοι τους νίκησαν στη Μάχη του Ματζικέρτ κατακτώντας την Αρμενία και εγκαθιδρύοντας την Αυτοκρατορία των Σελτζούκων. Για να αποφύγει το θάνατο ή την υποτέλεια στα χέρια αυτών που δολοφόνησαν τον πρόγονό του Γκαγκίκ Β΄, βασιλιά της Ανί, πρωτεύουσας του βασιλείου των Βαγρατίδων, ο Ρουπέν Α΄, μαζί με μερικούς ακόμη Αρμένιους, κατέφυγε στα φαράγγια της οροσειράς του Ταύρου και από εκεί στην Ταρσό της Κιλικίας. Ο Βυζαντινός κυβερνήτης της πόλης τους φιλοξένησε. Λίγο αργότερα εκεί θα ιδρυόταν το Αρμενικό Βασίλειο της Κιλικίας.
Η αυτοκρατορία των Σελτζούκων σύντομα άρχισε να καταρρέει. Στις αρχές του 12ου αιώνα, πρίγκιπες από των οίκο των Ζακαριδών εγκαθίδρυσαν ένα ημιαυτόνομο πριγκιπάτο στη βόρεια και ανατολική Αρμενία, που έμεινε γνωστό ως Ζακαριδική Αρμενία. Οι ευγενείς της οικογένειας των Ομπελιάν διακυβέρνησαν μαζί με τους Ζακαρίδες διάφορα τμήματα της χώρας.
Υπό ξένη κατοχή
Κατά τη δεκαετία του 1230 οι Μογγόλοι Ιλκχάν κατέκτησαν το πριγκηπάτο και τον υπόλοιπη Αρμενία. Τις εισβολές των Μογγόλων σύντομα ακολούθησαν αυτές άλλων φυλών της Κεντρικής Ασίας, που συνεχίστηκαν έως και το 15ο αιώνα. Μετά από τόσες εισβολές, που καθεμιά τους έφερνε την καταστροφή στη χώρα, η Αρμενία αποδυναμώθηκε. Κατά το 16ο αιώνα η Οθωμανική Αυτοκρατορία και οι Πέρσες Σαφαβίδες μοιράστηκαν την Αρμενία. Αργότερα, η Ρωσική Αυτοκρατορία ενσωμάτωσε την ανατολική Αρμενία (που αποτελούνταν από τα χανάτα του Γιερεβάν και του Καραμπάχ) το 1813 και 1828.
Κάτω από την οθωμανική κυριαρχία, οι Αρμένιοι απολάμβαναν σχετικά μεγάλη αυτονομία στις περιοχές τους και ζούσαν σε σχετική αρμονία με τις άλλες εθνοτικές ομάδες της αυτοκρατορίας (συμπεριλαμβανομένων των κυρίαρχών τους Τούρκων). Παρόλα αυτά, σαν Χριστιανοί που ζούσαν σε ένα αυστηρά Μουσουλμανικό κοινωνικό σύστημα, οι Αρμένιοι υπήρξαν θύματα διακρίσεων. Στα μέσα του 19ου αιώνα, όταν οι Αρμένιοι άρχισαν να διεκδικούν την αυτονομία τους, προέκυψε και το λεγόμενο αρμενικό ζήτημα. Το πρόβλημα της αυτοδιάθεσής τους, όταν ανέλαβαν να το ενισχύσουν και οι Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής πήρε διεθνείς διαστάσεις. Όταν άρχισαν να διεκδικούν περισσότερα δικαιώματα, ο Σουλτάνος Αμπντούλ Χαμίτ Β΄ οργάνωσε σφαγές των Αρμενίων κατά το 1894-96, με τελικό απολογισμό 100-200.000 θύματα.
Ειδικά κατά των Αρμενίων, όπως και κατά άλλων χριστιανών, κάποτε εφαρμόστηκαν ακραία μέτρα όπως η απαγόρευση χρήσης της μητρικής γλώσσας επί ποινή κοψίματος της γλώσσας, κάτι που θεωρείται σύμφωνο με την τουρκική παράδοση. Επίσης, σε έγγραφα του Βρετανικού Foreign Office του 1911 αναφέρεται ότι τοπικοί αξιωματούχοι, παρακάμπτοντας τα προνόμια που είχαν δοθεί στο Αρμενικό Πατριαρχείο για την λειτουργία των σχολείων, έθεταν νομικά εμπόδια στη λειτουργία κάποιων σχολείων.
Καθώς η Οθωμανική Αυτοκρατορία άρχισε να καταρρέει, η Επανάσταση των Νεότουρκων το 1908 ανέτρεψε τον Αμπντουλχαμίτ. Οι Αρμένιοι ήλπισαν πως η Επιτροπή Ενότητας και Προόδου θα τους αποκαθιστούσε ως ισότιμους πολίτες. Το 1914 εξαγγέλθηκε ένα πακέτο μεταρρυθμίσεων που αφορούσαν τους Αρμένιους και διορίστηκε ένας γενικός επιθεωρητής για τα θέματά τους.
Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος και η Γενοκτονία των Αρμενίων[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Κύριο λήμμα: Γενοκτονία των Αρμενίων
Με το ξέσπασμα του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου και την περιφερειακή διαμάχη μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας στον Καύκασο και την Περσία, η νέα κυβέρνηση άρχισε να βλέπει με καχυποψία τους Αρμένιους, επειδή στο Ρωσικό στρατό υπήρχε ένα τμήμα Αρμενίων εθελοντών. Στις 24 Απριλίου 1915 διάφοροι σημαίνοντες και διανοούμενοι Αρμένιοι διώχτηκαν από την Κωνσταντινούπολη. Στις 29 Μαΐου 1915 το Οθωμανικό Κοινοβούλιο πέρασε νόμο με τον οποίο διατασσόταν η μετακίνηση των αρμενικών πληθυσμών προς τη σημερινή Συρία, καθώς θεωρούνταν απειλή για την εθνική ασφάλεια. Κατά τη διάρκεια αυτής της μετακίνησης, πέθαναν ή δολοφονήθηκαν εκατοντάδες χιλιάδες Αρμένιοι, στα γεγονότα που σήμερα περιγράφονται με τον όρο «Γενοκτονία των Αρμενίων». Τα γεγονότα αυτά θεωρούνται από τους Αρμένιους και από μεγάλο μέρος των Δυτικών ιστορικών ως γενοκτονία οργανωμένη από το τουρκικό κράτος. Παρόλα αυτά, η κυβέρνηση των ΗΠΑ και της Μεγάλης Βρετανίας υποστηρίζουν τη θέση ότι δεν υπάρχουν αδιαμφισβήτητες αποδείξεις που επιτρέπουν το χαρακτηρισμό των γεγονότων ως γενοκτονία, αν και πρόσφατα η Γενοκτονία των Αρμενίων αναγνωρίστηκε από το Κοινοβούλιο των ΗΠΑ. Οι τουρκικές αρχές υποστηρίζουν ότι οι θάνατοι ήταν αποτέλεσμα εμφυλίου πολέμου, ασθενειών και λιμού, και ότι θύματα υπήρξαν και από τις δυο πλευρές. Οι περισσότερες πηγές υπολογίζουν τον αριθμό των θυμάτων από 30.000 έως 1,5 εκατομμύριο ανθρώπους. Η Αρμενία και η αρμενική διασπορά εδώ και πάνω από 30 χρόνια κάνουν διεθνή εκστρατεία για την αναγνώριση της Γενοκτονίας. Ως ημέρα μνήμης θεωρείται η 24η Απριλίου, όταν και ξεκίνησαν οι διωγμοί κατά των Αρμενίων.
Αν και ο Ρωσικός στρατός κυρίευσε το μεγαλύτερο μέρος της Οθωμανικής Αρμενίας κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι εδαφικές αυτές κτήσεις χάθηκαν με τη Ρωσική Επανάσταση του 1917. Τότε, η υπό ρωσικό έλεγχο Ανατολική Αρμενία, η Γεωργία και το Αζερμπαϊτζάν επιχείρησαν να δημιουργήσουν την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Υπερκαυκασίας, που ωστόσο διήρκεσε μόλις μέχρι το Μάιο του 1918, όταν τα συμβαλλόμενα μέρη αποφάσισαν τη διάλυσή της. Κατόπιν, η Ανατολική Αρμενία ανεξαρτητοποιήθηκε στις 28 Μαΐου 1918 ως Δημοκρατία της Αρμενίας.
Δημοκρατία της Αρμενίας
Χάρτης της πρώτης Δημοκρατίας της Αρμενίας. Τα δυτικά σύνορα απεικονίζονται όπως είχαν προταθεί από τον Γούντροου Ουίλσον.
Η σύντομη αυτή ανεξαρτησία σημαδεύτηκε από πόλεμο, εδαφικές αμφισβητήσεις, μαζική εισροή προσφύγων από την καταρρέουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία, επιδημίες και λιμό. Παρόλα αυτά, οι νικήτριες του Πολέμου δυνάμεις της Αντάντ θέλησαν να ενισχύσουν το νέο αρμενικό κράτος με κεφάλαια και άλλες μορφές βοήθειας.
Κατά το τέλος του Πολέμου, η Αντάντ επεδίωκε τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η Συνθήκη των Σεβρών, που υπογράφηκε ανάμεσα στους νικητές του Πολέμου και την Υψηλή Πύλη στις 10 Αυγούστου 1920, εγγυάτο την ύπαρξη της Δημοκρατίας της Αρμενίας και προέβλεπε την προσθήκη σε αυτή επιπλέον των εδαφών της Οθωμανικής Αρμενίας. Καθώς τα νέα σύνορα της χώρας χάραξε ο τότε Πρόεδρος των ΗΠΑ Γούντροου Ουίλσον, το κράτος μερικές φορές αποκαλείται «Ουιλσονιανή Αρμενία». Υπήρχε επίσης η σκέψη να γίνει η Αρμενία προτεκτοράτο των Ηνωμένων Πολιτειών. Η Συνθήκη, παρόλα αυτά, απορρίφθηκε από το Τουρκικό Εθνικό Κίνημα και δεν εφαρμόστηκε ποτέ. Το Κίνημα, με αρχηγό τον Κεμάλ Ατατούρκ, χρησιμοποίησε τους ταπεινωτικούς όρους της Συνθήκης ως αφορμή για να πάρει την εξουσία στην Τουρκία και να αντικαταστήσει τη μοναρχία με τη δημοκρατία, επανιδρύοντας το κράτος με πρωτεύουσα την Άγκυρα.
Το 1920 τουρκικές εθνικιστικές δυνάμεις εισέβαλλαν στη Δημοκρατία της Αρμενίας από τα ανατολικά, κι έτσι ξεκίνησε ο Τουρκοαρμενικός πόλεμος. Οι τουρκικές δυνάμεις, υπό την ηγεσία του Καζίμ Καραμπεκίρ, κατέλαβαν τα εδάφη που είχε προσαρτήσει η Ρωσία μετά τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1877 και το Αλεξαντροπόλ (το σημερινό Γκιουμρί). Οι συγκρούσεις τελείωσαν με τη Συνθήκη του Αλεξαντροπόλ, που υπογράφηκε στις 2 Δεκεμβρίου 1920. Η Συνθήκη ανάγκασε την Αρμενία να αφοπλίσει το μεγαλύτερο μέρος του στρατού της, να επιστρέψει στην Τουρκία περισσότερο από 50% των προπολεμικών εδαφών της, και να εγκαταλείψει τις αξιώσεις για αρμενικό κράτος κατά το σχέδιο Ουίλσον και τους όρους της Συνθήκης των Σεβρών. Ταυτόχρονα όμως, η Εντέκατη Στρατιά της Σοβιετικής Ένωσης εισέβαλε στην Αρμενία στο Καραβανσαράι (το σημερινό Ιτζεβάν) στις 29 Νοεμβρίου. Έως τις 4 Δεκεμβρίου, οι Σοβιετικές δυνάμεις είχαν μπει στο Γιερεβάν, σημαίνοντας και το τέλος της Δημοκρατίας της Αρμενίας.
Σοβιετική Αρμενία
Το εθνόσημο της Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας τη Αρμενίας, με το Αραράτ στο κέντρο του.
Η Αρμενία ενσωματώθηκε στη Σοβιετική Ένωση και μαζί με τη Γεωργία και το Αζερμπαϊτζάν αποτέλεσε την Ομοσπονδία Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών της Υπερκαυκασίας, που ιδρύθηκε στις 4 Μαΐου 1922. Με την προσάρτηση αυτή, η Συνθήκη της Αλεξανδρούπολης αντικαταστάθηκε με την τουρκο-σοβιετική Συνθήκη του Καρς. Σύμφωνα με αυτή, η Τουρκία παρέδιδε στη Σοβιετική Ένωση τον έλεγχο της Αζαρίας και του λιμανιού Μπατούμι με αντάλλαγμα την κυριαρχία στις πόλεις Καρς, Αρνταχάν και Ιγντίρ, που όλες ήταν τμήμα της Ρωσικής Αρμενίας.
Η ΟΣΣΔΥ συνέχισε να υπάρχει έως το 1936, οπότε διαιρέθηκε σε τρεις ξεχωριστές οντότητες, την Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Αρμενίας, την ΣΣΔ του Αζερμπαϊτζάν και την ΣΣΔ της Γεωργίας. Οι Αρμένιοι έζησαν σε κλίμα σχετικής σταθερότητας ως τμήμα της ΕΣΣΔ. Έλαβαν φάρμακα, τρόφιμα και άλλες ενισχύσεις από τη Μόσχα, και το κομμουνιστικό καθεστώς αποτέλεσε θετική εξέλιξη σε σχέση με τα προηγούμενα τελευταία χρόνια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η κατάσταση δυσκόλεψε για την εκκλησία, που αντιμετώπισε αρκετά προβλήματα κατά τη Σοβιετική εποχή. Μετά το θάνατο του Λένιν, ηγέτης της ΕΣΣΔ έγινε ο Ιωσήφ Στάλιν οπότε και ξεκίνησε μια νέα εποχή διώξεων για τους Αρμένιους. Όπως συνέβη και με άλλες εθνοτικές μειονότητες που ζούσαν στην ΕΣΣΔ, πολλές χιλιάδες Αρμένιοι εκτοπίστηκαν και άλλοι εκτελέστηκαν.
Εκείνη την εποχή ξεκίνησε και η βιομηχανοποίηση της Αρμενίας, που αν και η μικρότερη από τις Σοβιετικές Δημοκρατίες θα γινόταν ένα από τα σημαντικότερα παραγωγικά κέντρα της ΕΣΣΔ. Η Αρμενία ευτύχησε να μη γνωρίσει την καταστροφή που έπληξε τις δυτικές ΕΣΣΔ κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου Πόλεμου, αν και ήταν στόχος των Ναζί καθώς αποτελούσε πέρασμα για τα πετρέλαια του Καυκάσου· όμως τελικά τα σχέδιά τους δεν πέτυχαν. Οι Αρμένιοι συμμετείχαν στην πολεμική προσπάθεια της ΕΣΣΔ και θρήνησαν περίπου 150.000 θύματα.[18] Ο Αρμένιος στρατηγός Χοβάνες Μπαγκραμιάν ανέλαβε τη διοίκηση του Μετώπου της Βαλτικής και για τις επιτυχίες του εκεί τιμήθηκε ως Ήρωας της Σοβιετικής Ένωσης.
Με το τέλος του πολέμου, οι Αρμένιοι ζήτησαν από το Στάλιν να παρθούν πίσω οι επαρχίες Καρς, Ιγκντίρ και Αρνταχάν που είχαν παραχωρηθεί στην Τουρκία κατά τη συνθήκη του Καρς. Η ΕΣΣΔ κήρυξε τη Συνθήκη άκυρη και ετοιμάστηκε να εισβάλλει στην Τουρκία προκειμένου να προσαρτήσει τα εδάφη αυτά, καθώς όμως εκείνη την εποχή ξεκινούσε ο Ψυχρός Πόλεμος η επέμβαση ματαιώθηκε προκειμένου να μη συμβεί ευρύτερη σύρραξη, καθώς η Τουρκία είχε αρχίσει να αναπτύσσει δεσμούς με τη Δύση.
Η ζωή στη Σοβιετική Αρμενία παρουσίασε βελτίωση όταν τα ηνία της ΕΣΣΔ ανέλαβε ο Νικήτα Χρουστσώφ το 1954. Η εκκλησία γνώρισε μια ανανέωση με την ανάληψη καθηκόντων από τον Καθολικό Βάζγκεν Α’ το 1955. Το 1967 κατασκευάστηκε ένα μνημείο για τα θύματα της Γενοκτονίας των Αρμενίων στους λόφους πάνω από τον ποταμό Χραζντάν στο Γιερεβάν. Αυτό υπήρξε αποτέλεσμα των μαζικών διαμαρτυριών των Αρμενίων στα 50χρονα της Γενοκτονίας το 1965.
Δημόσια διαμαρτυρία κατά της πολιτικής του Σοβιετικού κράτους στην Όπερα του Γιερεβάν το 1988.
Στην εποχή του Γκορμπατσώφ κατά τη δεκαετία του ’80, οι Αρμένιοι άρχισαν να απαιτούν περιβαλλοντικά μέτρα για την περιοχή τους, καθώς η έντονη βιομηχανοποίηση είχε δημιουργήσει μεγάλη ρύπανση. Άρχισαν επίσης εντάσεις μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και του θύλακα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, περιοχή όπου ο πληθυσμός είναι κατά πλειοψηφία αρμενικός και διαχωρίστηκε από την Αρμενία κατά διαταγή του Στάλιν το 1923. Οι Αρμένιοι του Καραμπάχ απαιτούσαν την επανένωσή τους με την Αρμενία. Ειρηνικές πορείες στο Γιερεβάν προς αλληλεγγύη των αιτημάτων των Αρμενίων του Καραμπάχ απαντήθηκαν με ένα πογκρόμ Αρμενίων στην αζερική πόλη του Σουμγκαίτ. Η δεκαετία έκλεισε με έναν καταστρεπτικό σεισμό μεγέθους 7,2 που έπληξε την Αρμενία το 1988 και προκάλεσε το θάνατο 50.000 ανθρώπων και πάρα πολλές υλικές ζημιές.
Η ανικανότητα του Γκορμπατσώφ να λύσει τα προβλήματα της Αρμενίας (ειδικά αυτό του Καραμπάχ) δημιούργησε τάσεις ανεξαρτητοποίησης στη χώρα. Το Μάιο του 1990 ιδρύθηκε ο Νέος Αρμενικός Στρατός, δύναμη με αποκλειστικά αρμενική σύνθεση σε αντίθεση με τον Κόκκινο Στρατό της Σοβιετικής Ένωσης. Σύντομα ξέσπασαν συγκρούσεις μεταξύ του Αρμενικού Στρατού και Σοβιετικών Δυνάμεων Εσωτερικής Ασφάλειας στο Γιερεβάν, όταν οι Αρμένιοι αποφάσισαν να γιορτάσουν την επέτειο της ίδρυσης της Δημοκρατίας της Αρμενίας, με απολογισμό πέντε νεκρούς Αρμένιους. Οι συγκρούσεις συνεχίστηκαν κοντά στην πρωτεύουσα με αποτέλεσμα να βρουν το θάνατο είκοσι έξι επιπλέον Αρμένιοι, κυρίως άμαχοι. Στις 17 Μαρτίου του 1991 η Αρμενία, καθώς και οι Βαλτικές Δημοκρατίες, η Γεωργία και η Μολδαβία, μποϊκοτάρισαν το δημοψήφισμα που διεξάχθηκε στη Σοβιετική Ένωση και στο οποίο 78% των πολιτών αποφάσισαν τη διατήρηση της Ένωσης με τροποποιημένη μορφή.
Ανεξαρτησία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το 1991 η Σοβιετική Ένωση διαλύθηκε και η Αρμενία έγινε ξανά ανεξάρτητο κράτος. Έγινε η πρώτη μη-Βαλτική χώρα που διακήρυξε την ανεξαρτησία της στις 23 Αυγούστου του 1991. Όμως, τα πρώτα χρόνια εκτός Σοβιετικής Ένωσης σημαδεύτηκαν από οικονομικές δυσκολίες καθώς και από την εισβολή της Αρμενίας στο Καραμπάχ κατά τον Πόλεμο του Ναγκόρνο Καραμπάχ ανάμεσα στους Αρμένιους του Καραμπάχ και το Αζερμπαϊτζάν. Τα οικονομικά προβλήματα επιδεινώθηκαν σε μεγάλο βαθμό από αυτή τη σύγκρουση, καθώς το Κόμμα Λαϊκού Μετώπου του Αζερμπαϊτζάν έπεισε την κυβέρνηση να επιβάλλει σιδηροδρομικό και αεροπορικό αποκλεισμό στην Αρμενία. Το εμπάργκο τσάκισε την οικονομία της Αρμενίας καθώς το 85% των εισαγωγών και εξαγωγών της γίνονταν μέσω σιδηροδρόμου.[20] Το 1993 η Τουρκία επέβαλλε και αυτή αποκλεισμό στην Αρμενία σε υποστήριξη του Αζερμπαϊτζάν.[21]
Ο Πόλεμος του Καραμπάχ τελείωσε με την κατάπαυση πυρός που επιβλήθηκε το 1994 μετά από προσπάθειες των Ρώσων. Ο πόλεμος θεωρήθηκε επιτυχημένος για τους Αρμένιους του Καραμπάχ που στο τέλος του έλεγχαν το 14% του διεθνώς αναγνωρισμένου εδάφους του Αζερμπαϊτζάν, έκταση που συμπεριλαμβάνει και τον θύλακα του Ναγκόρνο Καραμπάχ.[22] Από τότε η Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν διεξάγουν ειρηνευτικές συνομιλίες υπό τη μεσολάβηση του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη. Το διοικητικό καθεστώς του Καραμπάχ δεν έχει καθοριστεί ακόμη με σαφήνεια. Οι οικονομίες και των δυο χωρών έχουν πληγεί από την απουσία μιας τελικής συμφωνίας και τα σύνορα της Αρμενίας με το Αζερμπαϊτζάν και την Τουρκία παραμένουν κλειστά.
Καθώς μπαίνει στο Εικοστό Πρώτο αιώνα, η Αρμενία αντιμετωπίζει πολλές δυσκολίες. Παρόλα αυτά, έχει καταφέρει κάπως να βελτιώσει τη θέση της. Έχει στραφεί προς την οικονομία της αγοράς και το 2008 ήταν η 28η οικονομικά πιο απελευθερωμένη χώρα του κόσμου.[23] Οι σχέσεις της με την Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή και την Κοινοπολιτεία Ανεξάρτητων Κρατών έχουν βοηθήσει το εμπόριό της να αναπτυχθεί. Φυσικό αέριο, πετρέλαιο και άλλες πρώτες ύλες φτάνουν μέσω δυο χωρών, της Γεωργίας και του Ιράν, με τις οποίες η Αρμενία διατηρεί καλές και στενές σχέσεις.
Διακυβέρνηση
Κύριο λήμμα: Πολιτική της Αρμενίας
Το πολιτικό σύστημα της Αρμενίας είναι προεδρική, πολυκομματική αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Σύμφωνα με το Σύνταγμα της χώρας, ο Πρόεδρος είναι ο επικεφαλής της κυβέρνησης. Η εκτελεστική εξουσία εξασκείται από την κυβέρνηση. Η νομοθετική εξουσία ασκείται από την κυβέρνηση και το Κοινοβούλιο, το οποίο ελέγχεται από τον συνασπισμό τριών κομμάτων: του συντηρητικού Ρεπουμπλικανικού Κόμματος Αρμενίας, του κόμματος «Ευημερούσα Αρμενία» και της Αρμενικής Επαναστατικής Ομοσπονδίας. Τα κυριότερα κόμματα της αντιπολίτευσης είναι τα «Εξουσία του Νόμου» και «Κληρονομιά», που αμφότερα επιθυμούν την ένταξη της Αρμενίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ.
Δεδηλωμένη πρόθεση της κυβέρνησης είναι να οικοδομήσει μια κοινοβουλευτική δημοκρατία δυτικού τύπου. Τον Δεκέμβριο του 2015 με δημοψήφισμα, οι πολίτες ψήφισαν υπέρ της μετατροπής του πολιτεύματος σε κοινοβουλευτική δημοκρατία.
Εκλογές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Κύριο λήμμα: Εκλογές στην Αρμενία
Δικαίωμα ψήφου στις εκλογές έχουν όσες και όσοι είναι ηλικίας 18 ετών και άνω.
Οι διεθνείς παρατηρητές του Συμβουλίου της Ευρώπης και του Στέιτ Ντιπάρτμεντ έχουν αμφισβητήσει την εγκυρότητα των κοινοβουλευτικών και προεδρικών εκλογών και του δημοψηφίσματος για το Σύνταγμα από το 1995, σημειώνοντας παρατυπίες στις εκλογικές διαδικασίες, απροθυμία συνεργασίας της Εκλογικής Επιτροπής και αμέλεια στην τήρηση των εκλογικών καταλόγων και τη συντήρηση των εκλογικών κέντρων. Η ΜΚΟ Freedom House χαρακτηρίζει την Αρμενία ως «σχετικά ελεύθερη» αν και δεν την κατατάσσει στις «εκλογικές δημοκρατίες». Παρά το γεγονός ότι οι προεδρικές εκλογές του Φεβρουαρίου του 2008 χαρακτηρίστηκαν ως γενικά δίκαιες από τον ΟΑΣΑ και άλλους δυτικούς παρατηρητές, ο επικεφαλής της αντιπολίτευσης και πρώην Πρόεδρος Λεβόν Τερ-Πετροσιάν τις χαρακτήρισε νόθες. Στη χώρα ξέσπασαν ταραχές που είχαν αποτέλεσμα το θάνατο οκτώ ανθρώπων και την επιβολή κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Ο Τερ-Πετροσιάν κάλεσε τους υποστηρικτές του να αποφύγουν τις συγκρούσεις με την αστυνομία, και το ζήτημα των εκλογών εξετάστηκε στο συνταγματικό δικαστήριο, επικυρώνοντας το αποτέλεσμα και δίνοντας την προεδρία στον Σερζ Σαρκσιάν.
Εξωτερικές σχέσεις
Η Αρμενία διατηρεί καλές σχέσεις σχεδόν με όλα τα κράτη του κόσμου, με δύο εξαιρέσεις: τους γείτονές της Αζερμπαϊτζάν και Τουρκία. Οι σχέσεις με το Αζερμπαϊτζάν κατέρρευσαν κατά τα τελευταία χρόνια της Σοβιετικής Ένωσης και το ζήτημα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ κυριάρχησε στην περιοχή κατά τη δεκαετία του 1990. Τα σύνορα ανάμεσα στις δυο χώρες παραμένουν κλειστά μέχρι και σήμερα, και δεν έχει βρεθεί μόνιμη λύση στις διαφορές των δυο χωρών.
Η Τουρκία έχει επίσης μακρά ιστορία κακών σχέσεων με την Αρμενία, κυρίως λόγω της Γενοκτονίας των Αρμενίων και της διαφορετικής άποψης που έχουν οι δυο χώρες πάνω στο θέμα αυτό. Η διαμάχη στο Καραμπάχ έγινε η επίσημη αιτία να κλείσουν και τα τουρκικά σύνορα με την Αρμενία το 1993. Η Τουρκία μέχρι σήμερα δεν έχει άρει τον αποκλεισμό παρά τις πιέσεις Τούρκων επιχειρηματιών που ενδιαφέρονται για επενδύσεις στις αγορές της Αρμενίας.
Λόγω της δύσκολης θέσης της ανάμεσα σε δυο μη φιλικές χώρες, η Αρμενία διατηρεί ισχυρή συμμαχία με τη Ρωσία. Μετά από αίτημα της αρμενικής κυβέρνησης, η Ρωσία διατηρεί μια στρατιωτική βάση στην πόλη Γκιουμρί της νοτιοδυτικής Αρμενίας, ως αποτρεπτική δύναμη κατά της Τουρκίας, και αεροπορική δύναμη για την επιτήρηση του εναέριου χώρου της Αρμενίας. Οι καλές σχέσεις των δύο χωρών ενισχύονται και από το γεγονός ότι μοιράζονται κοινή χριστιανική θρησκεία και πολιτιστικούς δεσμούς. Παρόλα αυτά, η Αρμενία προσανατολίζεται και στη συνεργασία με Ευρωατλαντικές δυνάμεις τα τελευταία χρόνια. Διατηρεί καλές σχέσεις με τις ΗΠΑ, ιδιαίτερα καθώς υπάρχει μεγάλη αρμενική διασπορά στη χώρα αυτή. Σύμφωνα με πηγές των Ηνωμένων Εθνών, στις ΗΠΑ το 2000 ζούσαν 385.488 Αρμένιοι, από τους οποίους η πλειοψηφία βρίσκεται στην Καλιφόρνια.
Η Αρμενία είναι επίσης μέλος του προγράμματος Συνεργασία για την Ειρήνη του ΝΑΤΟ και του Συμβουλίου της Ευρώπης και διατηρεί φιλικές σχέσεις με την Ευρωπαϊκή Ένωση, ειδικά με τη Γαλλία και την Ελλάδα, όπου υπάρχει σχετικά μεγάλη αρμενική παροικία. Μια δημοσκόπηση του 2005 έδειξε ότι 64% των πολιτών θα ήταν υπέρ της συμμετοχής της Αρμενίας στην Ε.Ε. Πολλοί Αρμένιοι αξιωματούχοι έχουν επίσης εκφράσει την επιθυμία για εισδοχή της χώρας στην Ε.Ε. καθώς και στο ΝΑΤΟ. Ο πρώην Πρόεδρος Ρόμπερτ Κοτσαριάν, ωστόσο, θέλησε να κρατήσει την Αρμενία συνδεδεμένη με τη Ρωσία και την Κοινοπολιτεία Ανεξάρτητων Κρατών, επιθυμώντας τη συνεργασία με την Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ αλλά όχι την πλήρη ενσωμάτωση της χώρας στις δυο αυτές δομές.